ҚАРЖЫЛЫҚ АЛАЯҚТЫҚ ТҮРЛЕРІ
Қаржылық алаяқтық – адамдарды немесе ұйымдарды алдау арқылы заңсыз ақша немесе мүлік иемдену. Қаржылық алаяқтыққа қарсы іс-қимыл жасау үшін алаяқтардың алдауының әртүрлі тәсілдерін түсіну керек.
1. Жеке басты ұрлау - қазіргі заманғы ең жиі кездесетін қаржылық алаяқтықтың бірі. Технологияның дамуы және жеке деректерді кездейсоқ бөлісу бұл қылмыстың орын алуын жеңілдетеді. Бұл алаяқтықтың мәні – қылмыскерлердің сіздің жеке деректеріңізді (аты-жөніңіз, несие картаңыздың нөмірі, банктік шот мәліметтері және басқа қаржылық ақпарат) заңсыз иемденіп, оларды әртүрлі қылмыстық мақсаттарға пайдалануы.
2. Аванстық төлемдер бойынша алаяқтық - алаяқ жәбірленушіні кейінірек пайда немесе өнім алуға уәде беріп, оларды алдын ала төлем жасауға мәжбүр етеді. Бұл түрдегі алаяқтықтың ең көп таралған түрлері арасында лотереялық алаяқтық, мұрагерлік алаяқтық, несиелік алаяқтық және инвестициялық мүмкіндіктер бойынша алаяқтық бар.Бұл әдіс көптен бері қолданылып келе жатқанымен, соңғы жылдары хабар алмасу қолданбалары мен цифрлық байланыс арналарының дамуы аванстық алаяқтықтың өсуін айтарлықтай арттырды. Алаяқтар өз құрбандарын мұқият таңдап, оларға сенімді көрінетін жалған ұсыныстар жасайды.
3. Фишингтік алаяқтық - жәбірленушінің білместігін пайдаланып, жеке басын ұрлауға бағытталған әлеуметтік инженерлік алаяқтық әдісі. Алаяқтар электрондық пошта немесе хабарламалар арқылы түрлі айла-тәсілдер қолданып, адамдарды құпия ақпаратты бөлісуге мәжбүрлейді.Хакерлер өздерін бастық, банк қызметкері немесе әріптес ретінде көрсетіп, кіру деректері, банк картасының мәліметтері немесе ақша аударымын жасау туралы ақпарат сұрайды. Жәбірленуші алаяқтықты аңғармай, өз деректерін берген жағдайда, қылмыскерлер оны қаржылық мақсаттарда пайдаланып, үлкен шығынға ұшыратуы мүмкін.
4. Жалған алаяқтық - Deepfakes - бұл AI алдау үшін өзгерткен суреттер немесе бейнелер сияқты медиа. Photoshop және Video Tampering сияқты құралдар жаңа болмаса да, deepfake құралдары шындықты жалғаннан ажырату мүмкін емес етеді. Машиналық оқыту әдістері алаяқтықтың құрбаны болуы үшін фейктерді заңды етіп көрсетеді.
5. Пирамида схемалары – жаңа салымшылардың ақшасын ескі салымшыларға беру арқылы алдау.
6. "Сенімге кіру" алаяқтықтары – өздерін құқық қорғаушы, банк қызметкері, туыс ретінде таныстырып, ақша талап ету.
Алаяқтар түрлі айла-тәсілдерді қолдана отырып, адамдардың жеке деректерін иемденіп, оларды заңсыз мақсаттарда пайдаланады.Осындай алаяқтық әрекеттерден қорғану үшін жеке деректердің қауіпсіздігін сақтау, күмәнді ұсыныстарға сенбеу және қаржылық ақпаратты бөгде адамдармен бөліспеу қажет. Әр адам өзінің қаржылық сауаттылығын арттырып, алаяқтық әрекеттерді ажыратуды үйренуі тиіс. Тек сақтық пен қырағылық арқылы ғана қаржылық алаяқтардың құрбаны болмауға болады.
